Predikim për të Kremten: "Hyrja e Hyjlindëses në Tempull" nga Shën Grigor Pallama
Predikim
për Hyrjen e Hyjlindëses në Tempull. Shën Grigor
Pallama
Fillimi i shpëtimit tonë me lindjen e Hyjlindëses Mari : 8 shtatori
Shkrim nga Atë Rafael H. Misiaulis, Hierodhjakon dhe Theolog : Përkthyer nga greqishtja : Arbër Pandeli Zeneli
ÇFARË ËSHTË INDIKTI DHE CILA ËSHTË LIDHJA E TIJ ME KISHËN?
Fillimi i Vitit të Ri Kishtar në Kishën Orthodhokse
Indikti (nga fjala latine Indictio= tregues, mesazh, shpallje, premtim, dekret) para se të shndërrohej në një ngjarje festive që i referohej fillimit dhe shenjtërimit nëpërmjet Krishtit të vitit të ri kishtar, nënkuptonte fillimin e vitit ekonomik dhe politikën fiskale të romakëve dhe ishte i përcaktuar çdo pesëmbëdhjetë vjet. Indikt, shkruhet në Minologjion e Vasilit, quanin Romakët fillimin. Domethënë në fillim të çdo 15 vjeçari, që nga koha e perandorit Adrian (117-138), përcaktohej edhe shuma që çdo qytetar duhet të paguante si taksë toke në shtetin romak për mbajtjen e ushtarëve, afati i shërbimit të të cilëve zgjaste 15 vite. Mbizotëron mendimi - vëren Petavius – se Indiktionet nuk janë asgjë tjetër veçse kontribute produktesh dhe shuma parash, rregulli i të cilave “shpallej” (indicebatur) çdo vit.
Indikti ose Indiktioni identifikohet me termin grek “Epinemsis”, i cili nënkupton sa kohën ashtu edhe shumën e taksës, sigurisht në përputhje me të ardhurat dhe të vjelat vjetore. Cikli në fjalë i Indiktionit, që përfshin 15 vjet, por edhe çdo një prej viteve të kësaj periudhe (Indikti I, viti i parë ose viti i dytë, etj., i Indiktit aktual), është përdorur edhe si kufi-kriter kronologjik i ngjarjeve dhe dokumentave të ndryshme në Romë, Kostandinopojë, por edhe në Egjipt. Qysh nga fillimi i periudhës Bizantine u konsiderua edhe si fillim i vitit të ri.
Ky zhvillim dëshmohet për herë të parë që nga shtatori i vitit 312, në kohën e sundimit të Kostandinit të Madh. Dhe kjo padyshim sepse deri në atë kohë, sipas kalendarit julian, kjo datë duke u identifikuar me ekuinoksin vjeshtor konsiderohej e para e vitit. Që nga viti 313 “kjo datë u lëviz për t’u caktuar në 23 shtator, që ishte ditëlindja e Oktavian Augustit. Nga viti 462 viti i ri u vendos në 1 shtator që të përkonte fillimi i vitit me fillimin e muajit (Indikti)”.
Shikojmë pra se Indikti, që nga pikënisja për taksimin romak, kishte edhe një interes kalendarik, duke u identifikuar me fillimin e vitit të ri dhe festohej me ceremoni e sakrifica për nder të perëndive.
Semiotika dhe tradita e mësipërme në lidhje me Indiktin është regjistruar edhe në Minologjion e Vasilit (fundi i shekullit të 10-të) ku Indikti përmendet si festë e kishës. “Indiktin e feston Kisha e Perëndisë, e cila e ka marrë nga më të vjetrit, sepse kjo ditë konsiderohet si fillimi i vitit, pasi indikt, Romakët quanin fillimin e të gjithë vitit”.
Referenca e Minologjios Vasiliane, se kisha e mori festën e Indiktit “nga më të vjetrit” tregon edhe lashtësinë e tij. Sipas një mendimi festa daton që nga shekulli i katërt ose i pestë para Krishtit, diçka që sipas të tjerëve gjykohet si jo historike. Minologjio (Kalendari) i lartpërmendur (Synaxario) padyshim i referohet origjinës së festës dhe origjinës së saj në zakonet parakristiane.
Psh., Romakët sipas Fotit të shenjtë e festojnë Indiktin veçantërisht në muajin shtator me ceremoni dhe sakrifica, duke nderuar dhe adhuruar perënditë e tyre. Karakteri i gëzuar i festave hebraike që festohen gjatë muajit të shtatë (Tisri) të vitit, kanë ndikuar tipologjikisht dhe historikisht në formimin e festës së Indiktit gjatë muajit shtator, periudhë gjatë së cilës, siç shkruan edhe shën Nikodhim Agjioriti bëhet ekuinoksi vjeshtor, ajri dhe atmosfera janë të buta. Toka lërohet dhe shirat fillojnë të bien, në mënyrë që përmes tyre të zbutet toka e ngurtësuar nga nxehtësia e verës. Dhe në vijim toka të kultivohet mirë dhe farat që janë në të të lulëzojnë”.
Gjithashtu nuk përjashtohet, duke theksuar se Kisha e ka marrë këtë festë “nga më të vjetrit”, për të treguar korrelacionin e Indiktit me ngjarjen e kthimit të Jisuit të Nazaretit pas tundimeve në shkretëtirë, ku “edhe sipas zakonit të tij hyri në sinagogë ditën e shtunë, edhe u ngrit të lexojë”.
Leximi që Krishti lexoi në Sinagogë ishte prej profetit Isaia. Në të tregohet për veprën çlirimtare të Krishtit dhe shpalljen prej Tij të fillimit të një periudhe të re gjatë së cilës “realizohet nga Mesia vullneti i Perëndisë për shpëtimin e njerëzve”. Në traditën sinaksaristike kjo ngjarje u interpretua si një bekim i kohës nga Krishti dhe u konsiderua si fillimi i një feste të re që vetë Zoti i dha Kishës. “Dhe kur Krishti, Perëndia ynë, deshi të bekojë fillimin e vitit, dhe më tepër të gjithë kohën që Ai kishte krijuar para kohërave, hyri në sinagogën e Judenjve dhe iu dha libri i profetit Isaia. Dhe e hapi librin dhe gjeti vendin ku shkruhej “Fryma e Zotit është mbi mua; prandaj më leu me vaj; më dërgoi t’u ungjillëzoj të varfërve, të shëroj ata që kanë zemrën të thyer, t’u predikoj skllevërve liri, edhe të verbërve rihapjen e syve, edhe të dërgoj të shtypurit në liri; të shpall vit të pranuar nga Zoti”. Dhe duke ia dorëzuar librin shërbëtorit, ai u ul. Që atëherë, ne të krishterët jemi të bekuar me këtë festë të shenjtë dhe ata që e festojnë me dëshirë falënderojnë”.
Të njëjtën qasje e gjejmë edhe në Sinaksarin e Kostandinopojës (shek. X) ku shtohet elementi i lidhjes së Indiktit dhe dhënies së taksave me ngjarjen e regjistrimit të Qesar Augustit në mbarë botën. Sigurisht që gjatë kësaj periudhe kur të gjithë duhej të regjistroheshin në listat e taksave publike lindi Krishti, një ngjarje që ndryshoi rrjedhën e historisë dhe shënoi fillimin e shpëtimit të njeriut, të krijesës së re dhe të shenjtërimit të të gjithë botës.
Këtë traditë e përmend edhe shën Nikodhim Agjioriti, i cili përmend edhe tre arsyet për të cilat Kisha feston Indiktin: a) Sepse ai shënon fillimin e vitit, b) Sepse gjatë asaj dite Zoti ynë Jisu Krisht shkoi brenda në Sinagogën e Judenjve dhe ju dha atij libri i Profetit Isaia... c) që me anën e himnimeve dhe lutjeve, që i ofrojmë Perëndisë në këtë festë, Perëndia të na mëshirojë dhe të bekojë vitin e ri, dhe të na falë një vit të suksesshëm të mbushur me të gjitha të mirat lëndore. Dhe të ndriçojë mendjen tonë, në mënyrë që ta kalojmë të gjithë vitin të pastër dhe me ndërgjegje të pastër dhe t’i pëlqejmë Perëndisë, me ruajtjen e urdhërimeve të Tij. Dhe kështu të fitojmë të mirat e përjetëshme të qiellit”.
Përkthyer nga greqishtja : Katekisti Arbër Pandeli Zeneli
E Kremtja e 15 gushtit : FJETJA E SË TËRËSHENJTËS nga Protopresviter Aleksandër Shmeman
Përkthyer nga greqishtja : Katekisti Arbër Pandeli
Zeneli
Zyra e Katakizmit
Kryepiskopata Orthodhokse e Tiranës
METAMORFOZA e Krishtit : 6 gushti (Pjesa e dytë)
METAMORFOZA E SHPËTIMTARIT SI BURIM I NJOHJES SË PERËNDISË (Pjesa e parë)
METAMORFOZA E SHPËTIMTARIT SI BURIM I NJOHJES SË PERËNDISË
Autori : Vasilios SkiadhasShkrim teologjik ( Pjesa e parë )
Etërit e Shenjtë kanë caktuar që e kremtja e madhe dhespotike e Metamorfozës Hyjnore të kremtohet më 6 gusht, dmth., 40 ditë përpara të kremtes së Lartësimit të Kryqit të Nderuar. Gjykuan si të nevojshme lëvizjen e së kremtes, pasi nuk shkonte karakteri i saj festiv me zinë e periudhës së Kreshmës së Madhe, gjatë së cilës ishte bërë. Dhe u bë atëherë për të përgatitur Apostujt për provën e Pësimeve të Shenjta, por edhe për të garantuar dhe vërtetuar në një lloj mënyre lavdinë e Tij (të Krishtit) përpara jetëve.
Pamja e Perëndisë gjatë Metamorfozës
Perëndinjeriu Krisht, gjatë Metamorfozës Hyjnore nuk mori diçka që nuk e kishte. Përkundrazi, Apostujt u larguan për pak kohë nga koncepti i kohës dhe hapësirës dhe shijuan realitetin e lavdisë hyjnore, “ashtu siç merrnin vesh”. Drita e Metamorfozës Hyjnore, shkruan shën Grigor Pallamai, “edhe pse u bë e dukshme me sytë truporë për pak kohë mbi një majë të vogël të një mali, ajo nuk krijohet, as nuk prishet, as nuk konceptohet nga shqisat e njeriut. Por nxënësit e panë, sepse ata pësuan një ndryshim të shqisave të tyre që u bënë shpirtërore nga trupore që ishin më parë”. Me fjalë të tjera misteri i Hyjnisë Trinitare të pakuptueshme u zbulua përmes energjive të saj të pakrijuar, aq sa mund të duronin sytë e mahnitur të Apostujve dhe aq më tepër fytyrat tona të rënduara nga mëkati. Pra, Metamorfoza e Shpëtimtarit, përbënte për Nxënësit e vdekshëm, por edhe për ne, shije të pavdekësisë dhe përjetim të përjetshmërisë.
Drita e Metamorfozës Hyjnore
Vetë Zoti kishte treguar më parë se nga rrethi i nxënësve të Tij, disa do të shikonin Mbretërinë e Perëndisë që të vinte (Matth. 16.28). Kjo fjalë profetike e Shpëtimtarit u realizua gjatë Metamorfozës, kur tre nxënësit u denjësuan që të shikojnë dritën e pastër të hyjnisë së Tij. Ai fenomen i jashtëzakonshëm, dmth., drita e pakrijuar që rrethoi Shpëtimtarin, nuk ishte asgjë tjetër veçse një prej evergjive bazë të pakrijuara të Hyjnisë së Vetme por me Tre Hipostaza. Ishte dritë e hyjnisë, e përjetshme, e pafundme, pa hapësirë dhe pa kohë.
Ishte e njëjta dritë e Ngjalljes që mbushi varrin e boshatisur dhe bëri të dukshme çdo gjë që gjendej brenda tij, megjithë errësirën e asaj nate. Kjo dritë bëri që gratë miroprurëse të dallonin ëngjëjtë dhe të bashkëbisedonin me ta. Kjo pamje e dritës së pakrijuar ishte përvoja më e lartë e Perëndisë, që mund të merrnin njerëzit.
Le të kujtojmë përçarjen që ndodhin gjatë shekullit XIV midis përfaqësuesit të filozofisë fetare, murgut Barlaam nga Kalabria dhe shën Grigor Pallamait, për shkak të dritës së Metamorfozës Hyjnore. Ky rivalitet në thelb u krye për çështjen nëse energjitë hyjnore ishin të krijuara apo të pakrijuara. Përfundimisht luftrat shpirtërore të shën Grigorit për energjitë hyjnore të pakrijuara u morën nga Kisha. Megjithatë, ata që mendonin me kritere antropocentrike dhe skrupuloze në atë kohë, si kundërshtari i tij Barlaami, nuk mund ta kuptonin kurrë theologun dhe asketin e urtë, shën Grigor Pallama. Megjithatë mësimet bazë të Pallamait rreth dallimit të esencës dhe energjive të Perëndisë dhe kungimit të njeriut me energjitë hyjnore të pakrijuara nuk pushuan së qeni në epiqendër të spiritualitet orthodhoks. Gjithmonë Perëndia i Zbulesës dhe i përvojës adhuruese ishte në kontrast me Perëndinë e filozofisë. Përfundimisht mund të themi se drita që përfshiu Shpëtimtarin gjatë Metamorfozës, e cila verboi Nxënësit, ishte energjia hyjnore e pakrijuar.
Theologjia e shikimit të Perëndisë
Dëshira e Apostujve “mirë është të jemi këtu” (Matth.17.4), të gjendeshin dmth., në këtë bukuri mahnitëse të vizionit hyjnor, e cila përmbushet nga Zoti me themelimin e Kishës. Në të, të gjithë sa marrin pjesë, jo thjesht rregullisht, por në mënyrë energjike dhe esenciale, mund të shijojnë ndriçimin e fytyrës së Perëndisë dhe gëzimin e kthimit të Tij. Këtë përvojë të shikimit të Perëndisë e trajtoi theologjia patristike, për ta transmentuar tek gjindja e Kishës, e cila përpiqet të përjetojë me praktikë dhe teori vërtetësinë e jetës së krishterë. Këtë përvojë të rrallë të dritës së pakrijuar e jetuan Shenjtorët e Kishës sonë. Për këtë arsye nëpër ikona fytyra e tyre gjendet në epiqendër të dritës së bollshme brenda të cilës jetuan dhe jo në ndonjë vend fizik, siç e dëshiron edhe stili i artit perëndimor.
Theologjia e vetme dhe e vërtetë
Theologjia e shikimit të Perëndisë, dmth., e pamjes së lavdisë hyjnore, siç u tregua në Metamorfozën Hyjnore, është theologjia e vetme dhe e vërtetë, të cilën njeh Kisha orthodhokse. Përvoja e dritës së pakrijuar e bëri Shën Vasilin e Madh të ndriçonte i tëri, kur lutej në qelën e tij. Nga përvojat e tij personale, Shën Simeon, Theologu i Ri na zbulon se rezultat i shfaqjeve të dritës është që njeriu të ndriçohet i tëri, të bëhet i tëri dritë dhe çdo gjë ta shikojë si dritë. Për këtë gjë ai shkruan: “Të lumur janë ata që do të njohin në këtë jetë dritën e Zotit dhe do të ndriçohen prej saj”.
Pra drita e pakrijuar transmentohet tek i gjithë njeriu dhe e bën atë të jetojë që prej kësaj jete brenda në kungimin e Trinisë së Shenjtë. Ky kungim me Perëndinë përbën një shembull të lumturisë së jetës së ardhshme. Kjo pamje e fytyrës së ndriçuar të Perëndisë, dmth., pamja e Krishtit të shndërruar, që drejtohet tek të gjithë ne, gjeti drejtësim të plotë tek mësimi i shën Grigor Pallamait dhe në jetën e Shenjtorëve tanë.