NJOHJA E PERËNDISË NË TRADITËN ORTODOKSE !
Nga: Çenkuela Selenica
1. Qëllimi i jetës shpirtërore
Në traditën ortodokse, njohja e Perëndisë nuk është thjesht një informacion tërësisht intelektual, por një përvojë e thellë mistike dhe ekzistenciale. Kjo njohje shihet si qëllimi kryesor i jetës shpirtërore:
“Në traditën shpirtërore të Kishës, njohja e Perëndisë dhe e së Vërtetës së Tij është qëllimi kryesor i jetës!”
2. Shenjtorët dhe Etërit mbi njohjen e Perëndisë
a) Shën Grigori i Nazianzit, Theologu
Shën Grigori i Nazianzit quhet Theologu në Kishën Ortodokse, sepse përjetoi dhe shqiptoi Zbulesën e Perëndisë në mënyrë mistike. Ai nuk e kufizoi njohjen e Perëndisë në fjalë të zhveshura, por ecilësoi si një përbashkim të qënies njerëzore me Hyjninë.
b) Shën Gregori i Nisës ,njohje si zotërim
Shën Gregori i Nisës thekson: “Zoti nuk thotë se është e bekuar të dish diçka për Perëndinë, por të posedosh Perëndinë në vetvete”.
Pra, njohja e vërtetë duhet të përjetohet në zemër dhe mendje të pastër.
c) Shën Joan Damaskinoi, Teologjia Apofatike
Në teologjinë ortodokse apofatike, theksohet se thelbi i Perëndisë është i papërfytyrueshëm. Njohja realizohet jo nëpërmjet asaj që Perëndia është, por përmes çfarë Ai nuk është , përshkrime negative, që i mbajnë njerëzit larg nga idetë antropomorfike.
d) Shën Grigor Palamai , dritë e pacaktuar dhe deifikim
Gregor Palamai thekson se njohja e Perëndisërealizohet përmes “Natyrës jo të krijuar, një dritë hyjnore të cilën e sheh shpirtërisht ai që është i bashkuar me Perëndinë”. Kjo përvojë quhet “Teori” (shoh) si pjesë e deifikimit: Bashkimi ekzistencial me Hyjninë. Njohja e Perëndisë sipas Palamait është më shumë se intelekt, është një përfshirje e qëniesnjerëzore në veprimin hyjnor.
e) Shën Simeon Teologu i Ri , përvoja personale
Shën Simeon Teologu i Ri “ Foli nga përvoja personale e shikimit të Perëndisë”. Ai theksoi “Theorian” , domethënë shikimin mistik të Perëndisë, si rrugën drejt njohjes së vërtetë.
f) Shën Siluani nga Athoni , njohja nëpërmjet Shpirtit të Shenjtë
Shën Siluani sqaron: Të besosh është një gjë, por të njohësh Perëndinë është diçka tjetër. Ai shton se kjo njohje realizohet përmes Shpirtit të Shenjtë, jo përmes dijes njerëzore. Edhe fëmijët, pa arsim të veçantë, e njohin Perëndinë përmes Shpirtit të Shenjtë .
g) Gnosis , njohja mistike
Në mendimin ortodoks, “Gnosis” është njohja shpirtërore e atyre që kanë arritur Theosis (deifikimin). Ajo nuk është kuptim racional, por përvojë mistike dhe intuitë e ardhur nga Theoria, nga përjetimi hyjnor.
3. Mbi njohjen e Perëndisë
Njohja lind nga besimi dhe frytet e tij, siç lutet Shën Pavli që besimtarët të
“ Mbushen me njohjen e vullnetit të Krishtit dhe të rriten në njohjen e Perëndisë”.
Një burim apostolik citon: “Fryma e së Vërtetës... do t’ju mësojë gjithçka dhe do t’ju udhëzojë në të gjithë të Vërtetën” (Joani 14:26, 16:13), duke nënkuptuar që Shpirti i Shenjtë është mësuesi i thellë i njohjes së Perëndisë.
4. Ndërtimi i njohjes shpirtërore në praktikë
Hesychasm (via hesychia – qetësia e brendshme) është praktika murgërore e lutjes dhe e heshtjes së brendshme. Ai ka tri faza: Katharsis(pastrim), Theoria(shikim) dhe Theosis (deifikim). Në këtë praktikë ndodh kontakti me “Dritën e pakrijuar” ,një formë njohjeje hyjnore.
5. Përmbledhje dhe përfundim
Në ortodoksi, Njohja e Perëndisë është:
Ekzistenciale: Nuk është thjesht dituri, është të bashkohesh me Hyjninë. Mistike: Arrihet përmes Theorisë (shikimit hyjnor), jo nga logjika.Shpirtërore: Realizohet përmes Shpirtit të Shenjtë, jo dijes njerëzore.Asketike: Kërkon pastrim,heshtje,lutje,përkushtim (hesychasm). Teologjike: Etërit si Grigor Palamai, Gregori i Nisës, Simeon Teologu i Ri, dhanë interpretimin më të thellë të kësaj njohjeje.
Në fund, Njohja e Perëndisë, në traditën ortodokse nuk është koncept abstrakt, por një jetë që preket nga drita hyjnore, një përvojë e brendshme që udhëhiqet nga hiri i Zotit dhe asketizmi shpirtëror. Shenjtorë të ndryshëm si Grigori i Nisës, Palamai, Simeon Teologu i Ri, Siluani, theksojnë se, përmes pastrimit, deifikimit dhe Shpirtit të Shenjtë, njerëzit mund të bëhen pjesë dhe njohës të Përjetësisë!